Με
την εκπνοή ήδη της πενταετούς απαγόρευσης για την αναθεώρηση του
Συντάγματος της χώρας, επίσημα και νόμιμα πλέον μπορούμε να συζητάμε
ανοιχτά για τις αναγκαίες αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο Σύνταγμα της
χώρας. Επειδή ορισμένοι πολίτες διακατέχονται από μια στείρα άρνηση
απέναντι στο θέμα των συνταγματικών
αλλαγών, καλό θα ήταν να μπουν δυναμικά με τις ιδέες τους και τις
προτάσεις τους στο δημόσιο διάλογο, γιατί απλά θα τους ξεπεράσουν
γεγονότα, καθόσον κάποιες αλλαγές έτσι κι αλλιώς θα γίνουν.
Επειδή όμως, αφενός κυριαρχούν πλέον μέσα στο λαό πιο
αμεσοδημοκρατικές τάσεις σε ότι αφορά τις συνταγματικές αλλαγές που
πρέπει να γίνουν, αφετέρου εξακολουθούν να υπάρχουν (έστω στα χαρτιά),
τα δύο κυρίαρχα ιδεολογικά ρεύματα της Κεντροδεξιάς και της
Κεντροαριστεράς σε εθνικό επίπεδο, παρά του ότι τα έχει ξεπεράσει η
πραγματικότητα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας (και δεν έχουν
σχηματοποιηθεί ακόμα οι διάδοχες ιδεολογίες), καλό θα είναι να δούμε
κατ’ αρχήν τι σημαίνει Άμεση Δημοκρατία τόσο σε συνθήκες Φιλελευθερισμού
όσο και σε συνθήκες Σοσιαλισμού.
Α. «Άμεση δημοκρατία στον Φιλελευθερισμό.
Εν μέσω του Διαφωτισμού, πρώτα με την Αμερικανική και στη συνέχεια με
τη Γαλλική Επανάσταση, τέθηκε σε φιλελεύθερο πλαίσιο το αίτημα της
κατάργησης της μοναρχίας και της διακυβέρνησης από πολιτικούς
αντιπροσώπους, εκλεγμένους από μία μερίδα του λαού με δικαίωμα ψήφου. Οι
εν λόγω αντιπρόσωποι θα μπορούσαν να εκφράζουν ανταγωνιζόμενα
συμφέροντα και αντιλήψεις στο εσωτερικό της κοινωνίας, μέσω της
προσκόλλησής τους σε διαφορετικά πολιτικά κόμματα.
Παρά τη σαφή ιστορική σύνδεση μεταξύ φιλελευθερισμού και
αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν κάνει
την εμφάνισή τους προσπάθειες για εισαγωγή αμεσοδημοκρατικών μέτρων σε
πλαίσιο της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, καθώς έχουν
εκφραστεί φόβοι για την αυξανόμενη επαγγελματοποίηση των εκλεγμένων
αντιπροσώπων και αδιαφορία της ευρύτερης κοινωνίας για την πολιτική. Οι
προσπάθειες αυτές στοχεύουν στη λεγόμενη συμμετοχική δημοκρατία, αν και
συνήθως δεν θεωρείται εφικτή η ευρεία εισαγωγή στοιχείων άμεσης
δημοκρατίας σε ένα φιλελεύθερο κράτος.
Η συμμετοχική δημοκρατία είναι ένας τύπος φιλελεύθερης
δημοκρατίας που δίνει έμφαση στην ευρεία εμπλοκή των πολιτών στην
διεύθυνση και διαχείριση των πολιτικών υποθέσεων. Αν και η ετυμολογία
υπονοεί ότι όλα τα πολιτεύματα που αξίζουν την
ονομασία δημοκρατία στηρίζονται στη συμμετοχή των πολιτών, οι
παραδοσιακές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες τείνουν να περιορίζουν τη
συμμετοχή αυτή στην ανάδειξη αντιπροσώπων οι οποίοι αποφασίζουν για όλα
τα ζητήματα, εγκαταλείποντας έτσι τη διακυβέρνηση σε μία
επαγγελματική ολιγαρχία.
Πολλές χώρες πάντως όπου εφαρμόζεται αντιπροσωπευτική δημοκρατία
επιτρέπουν τρεις τύπους πολιτικής δράσης που παρέχουν περιορισμένη
πρόσβαση στην άμεση δημοκρατία:
1) Νομοθετική πρωτοβουλία (κατόπιν συλλογής υπογραφών),
2) Δημοψήφισμα με λαϊκή πρωτοβουλία (κατόπιν συλλογής υπογραφών) και
3) Ανάκληση αιρετών.
Β. Άμεση δημοκρατία στον Σοσιαλισμό.
Η σοσιαλιστική αντίληψη για την άμεση δημοκρατία, όπως διαμορφώθηκε
κατά τον 19ο αιώνα, βρίσκεται σε στενή συσχέτιση με την έννοια
της εργατικής αυτοδιεύθυνσης υπό συνθήκες κοινωνικής ιδιοκτησίας και
συλλογικής διαχείρισης των μέσων παραγωγής (π.χ. γαίες, εργοστάσια,
μεγάλες επιχειρήσεις κλπ). Η αυτοδιεύθυνση αυτή πραγματοποιείται μέσα
από κατά τόπους συμβούλια εργαζομένων τα οποία λαμβάνουν όλες τις
πολιτικές και οικονομικές αποφάσεις σε κοινοτικό πλαίσιο.
Έτσι η σοσιαλιστική αντίληψη για την άμεση δημοκρατία είχε από την πρώτη στιγμή έναν τοπικό και συλλογικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με τις σημερινές περί συμμετοχικής δημοκρατίας φιλελεύθερες εισηγήσεις οι οποίες διακρίνονται από πανεθνική εμβέλεια και ευρεία γεωγραφική κλίμακα, ακόμα κι όταν περιλαμβάνουν στοιχεία διοικητικής αποκέντρωσης.
Μετά την εμφάνιση των νέων κοινωνικών κινημάτων κατά τις δεκαετίες
του 1960 και 1970, οι σύγχρονες τάσεις
του μετααριστερού και εξεγερσιακού αναρχισμού, στο πλαίσιο της ευρύτερης
κριτικής τους στον κλασικό σοσιαλισμό και στο εργατικό κίνημα, εν
πολλοίς απέρριψαν την άμεση δημοκρατία και άσκησαν κριτική σε αυτήν ως
εξουσιαστικό πολιτικό σύστημα, βασισμένο σε έναν εκ των προτέρων
αποδεκτό διαχωρισμό μεταξύ των πολιτικών υποκειμένων ο οποίος κάνει
απαραίτητη την ψηφοφορία, εφικτή τη «δικτατορία της πλειοψηφίας» και
σχεδόν αδύνατη την πραγματική επαναστατική ανατροπή.
Αντιπροτείνουν δίκτυα αυτοτελών συνελεύσεων που
λειτουργούν συναινετικά και χωρίς αυστηρές δεσμεύσεις δράσης για τις
μειοψηφίες, συνήθως όμως με κάποιες πλειοψηφικές δικλείδες ασφαλείας.
Η συναίνεση, καταγόμενη σε κάποιον βαθμό από τα γραπτά του Προυντόν και
τον αναρχοατομικισμό του 19ου αιώνα, είναι μία παραλλαγή άμεσης
δημοκρατίας όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται με πλειοψηφική ψηφοφορία,
αλλά συνδιαμορφώνονται συμβιβαστικά με βάση τις απόψεις όλων.».
Όλη αυτή η αναφορά έγινε για να γνωρίζουμε τι θα ακούμε από εδώ και
πέρα και τι πρέπει να γίνει. Να αντιλαμβανόμαστε αμέσως τι προτείνει το
κάθε κόμμα αλλά και ο κάθε (κομματικά στρατευμένος) συνταγματολόγος και
ταυτόχρονα να είμαστε σε θέση να κρίνουμε αν οι συγκεκριμένες προτάσεις
που θα ακούμε, μας πάνε πραγματικά προς πιο αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς ή
μας πάνε προς μια καλυμμένη μεγαλύτερη υπερσυγκέντρωση εξουσιών στο
κλειστό πολιτικό σύστημα και σε αυτούς που το ελέγχουν.
Γι’ αυτό, όπως είπαμε και πιο πάνω, καλό θα ήταν ο καθένας μας να
μελετήσει κάποια θέματα και να λάβει μέρος στον δημόσιο διάλογο που εκ
των πραγμάτων άνοιξε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου